Het was klein en traditioneel, met de kist door de dorpsstraat en luidende klokken en alle winkels gingen dicht. Wij liepen achter de kist aan, mensen stonden langs de weg. Ze stonden stil en keken, respectvol. Een mevrouw die op een rollator zat stond op toen de kist voorbij kwam. Een man op een straathoek, deed zijn pet af. In het kerkje was ik de tweede van drie sprekers en we waren mooi complementair; Hannemiekes dochter, ik, Anke als derde, zij was zo’n oervrouw, zo’n vrouw die Jeanette Winterson kan beschrijven, de stem van het eiland. Hannemieke zou dit stukje afkeuren omdat ik doe alsof jullie al weten waar ik het over heb. ‘Jij doet altijd alsof ik al die mensen al ken,’ zei ze als ik middenin een verhaal startte, in plaats van bij de inleiding. Maar dan zei ik: ‘Dít is het waar het om ging,’ en dan glimlachte ze toegeeflijk. Een begrafenis is misschien niet middenin een verhaal, officieel eerder het einde en of het daar om ging, om die begrafenis, ik weet het niet. Maar het was van belang. En het was indrukwekkend. Met dat gekke gevoel erbij dat al die sprookjes je je hele leven hebben bedonderd, met hun happy ends. Happy ends bestaan niet, er zit altijd droefenis, gedeelde tranen. En in dat delen zit dan weer iets moois. Ze ligt nu in een graf bij het kerkje. Een plek om naartoe te gaan. Om verder te vertellen. Vanmorgen lagen er vijf zeehonden op de zandbank in de haven.

Kijk nou, dit kreeg ik van een hele klas cadeau. Ze lazen Slipjacht niet alleen, ze deden nog iets veel beters: ze maakten er hun eigen verhaal van.

Dankjewel Udens College!

Undercover zelfhulpboek

Jowi Schmitz schreef met Zeemeermeisje een undercover-zelfhulpboek voor kinderen en volwassenen. Het staat niet bij ‘zelfhulp’ in de schappen van de boekwinkel, en op de cover lees je dat ook niet. Maar dat geeft niet zegt Schmitz, het gaat erom dat je het voelt als je het leest.
‘Dit boek maakt je leven net iets avontuurlijker. Zodra je dat voelt, dat avontuur, durf je meer. In Zeemeermeisje durft een jong meisje met een oudere dame en een hond zomaar op reis te gaan. Om de liefde na te jagen. Dat is niet makkelijk voor ze, maar het levert wel heel veel op.’

Door Peter Goutsmid

Wat is het thema van Zeemeermeisje?

Veel mensen kennen het gevoel er niet helemaal bij te horen. Bij sommigen kwam dat gevoel al vroeg. Die vielen op, zagen er anders uit, deden anders, dachten anders. De wereld ziet dat vaak eerder dan je het zelf in de gaten hebt, en behandelt je vervolgens anders. We leren op school misschien dat iedereen erbij hoort, maar sommigen toch iets meer dan anderen. Het is een harde waarheid. Het moment dat jij ontdekt wat iedereen al wist, kan dat heel schokkend zijn. Dus dáárom deden ze zo, denk je dan. En ook: jammer, want ik wilde er zo graag bij horen…

Voor mij is ‘anders zijn’ een oude wond waar ik al heel lang het beste van probeer te maken. Dat lukt goed; ik schrijf boeken, ik zoek soortgenoten. We zijn met velen, allemaal op onze eigen manier anders. Nou, dáár wilde ik dus een boek over schrijven. Een liefdevol boek, omdat het leven voor anderssoortigen al moeilijk genoeg is.

Een liefdevol boek? Maar je had het eerder over ‘avontuurlijk’. Geen mens zegt toch: doe mij een liefdevol boek?

Gek eigenlijk, want waarom niet? Heerlijk, een liefdevol boek. Dat vind je trouwens wel bij de zogenaamde ‘lichte lectuur’. Die verhalen zijn misschien niet altijd even liefdevol, maar ze geven je na afloop een warm gevoel in je buik. Dat gevoel wilde ik met dit boek ook. Maar het is óók spannend! Eerst denkt Miki, mijn hoofdpersoon, dat er een spook op zolder woont. Als later blijkt dat het een rare oude dame is, gaat ze stiekem met haar op reis, naar Schotland. Er is een ontruiming, er komt politie bij, en dan is die oude dame ook nog opeens verdwenen. Gaat Miki haar op tijd terugvinden?

Maar kinderen willen toch duidelijk omlijnde verhalen waarin ze hun problemen herkennen? Iets over pesten. Of anders in je vel zitten. Of iets met vaders en moeders of een dode oma?

Ik kan me voorstellen dat kinderen het prettig vinden als ze weten wat ze te wachten staat. Mijn zoon Milo zoekt in de bieb altijd heel specifiek naar een bepaalde cover met getekende letters. Dan slaat hij het boek open en controleert of de inhoud past bij zijn verwachtingen: er moeten kleine tekeningen in staan en gekke lettertypes. BOEM, bijvoorbeeld. Ik hoop dat mijn volgende boek ook wat ‘dansender’ wordt vormgegeven, want waarom niet? Als dat het verhaal aantrekkelijker maakt? Tegelijkertijd: dit boek schreef ik ook voor mezelf. En ik hou heel erg van het uiterlijk van Zeemeermeisje. Het heeft een mysterieuze voorkant met veel verschillende tekeningen, een beetje dik, maar niet héél dik en met grote vriendelijke letters, zodat je lekker snel een bladzijde uit hebt. Best goeie looks voor een boek.

Dus uiterlijk is belangrijk?

Het zijn de wetten van de wereld, die gelden ook voor boeken. Misschien ieder jaar wel meer, omdat veel van onze verhalen met beeld binnenkomen. Series, films, strips, tiktok.

Zeemeermeisje is toch vanaf 9 jaar?

Tot en met 111 wat mij betreft. Mijn boeken – en heel veel kinderboeken trouwens – zijn voor alle leeftijden. Als je volwassene bent kan het nuttig zijn om jouw wereld eens vanuit een ander perspectief te bekijken.

Wie is jouw lievelingspersonage?

Zelf heb ik twee katten en nooit een hond gehad, maar als ik ooit blind word, dan zou ik graag de hond van de oude dame Chris hebben, Bux heet hij. Ik kan me voorstellen dat dat heel geruststellend is, altijd zo’n warm hondenlijf naast je, een levende wegwijzer. Ook zonder blind te zijn klinkt dat trouwens best aantrekkelijk.

Het enige enorm nare gegeven van honden is dat ze minder oud worden dan mensen. Misschien schrijf ik nog weleens een verhaal over een hond die gewoon met je mee verouderd. Een hond die pas sterft als jij dat doet, een hond als een meegroeibed.

Wat vind je van de ontlezing? Ben je niet bang dat er binnenkort geen publiek meer is?

Mensen bestaan uit verhalen, we kunnen niet zonder. De vorm is aan het veranderen, dat wel. We lezen minder, maar we hebben de magie nog net zo hard nodig, of dat nu een film, een game of een strip is. Op de scholen waar ik kom maak ik altijd verhalen met kinderen. Als ik ze dan vertel dat zij de baas zijn over dat verhaal, worden hun ogen groot. Dat álles mag, ook slechte poepgrappen of zombies, dat vinden ze wonderbaarlijk. Uiteindelijk ontstaat er altijd iets moois, vind ik zelf ook altijd weer vrij wonderbaarlijk. Ik hoop en zou willen dat kinderen en volwassenen zich vaker realiseren dat zij de baas zijn over hun verhaal. Natuurlijk, het leven werpt je de brokjes toe waarmee je het moet doen. Maar hóe je daarover vertelt, en wáár je aandacht aan geeft, dat maakt het verschil.

Is dat ook het zelfhulpdeel van je boek?

Dat is het zelfhulpdeel van álle verhalen.

Waarom schrijf je eigenlijk voor kinderen, is dat niet, uhm, kinderlijk?

Kinderlijk heeft een wat negatieve bijklank, alsof het ook een beetje naïef is, waarbij naïef dan weer staat voor ‘een beetje dom’. Maar kinderen hebben vaak heel snel de kern te pakken. Natuurlijk; er zijn in veel verhalen allerlei politieke verwikkelingen, we kunnen, zeker als volwassenen eindeloos moeilijk en extreem gecompliceerd doen, zowel in boeken als in het echte leven. Maar waar gaat het nou eigenlijk om? Je doet elkaar pijn, je weet niet waarom, je voelt je schuldig. Kinderen gaan direct naar die pijn, of naar de wraak. Ik vind dat helder. Ik hou van helder.

Kan ik beter leven nu ik Zeemeermeisje heb gelezen? 

Zeker weten, of nou ja, dat moet je misschien zelf beoordelen. Ik hoop dat je na het lezen van Zeemeermeisje iets ziet wat je eerder nog niet zag. Iets kleins misschien, een gekke tekening op een muur, een propje dat een briefje blijkt te zijn. Ik ken een man die altijd als eerste vraagt: ‘Wat was het mooiste van je dag?’ Als je het terugvraagt begint hij over van die kleine dingen. Over grassprieten, of samen stenen beschilderen. Soms vind ik die vraag irritant, maar hij blijft wel altijd even hangen. Wat ís het mooiste van mijn dag? Het hoeft niet allemaal groter of anders. Je mag best iedere dag opstaan, naar je school of je werk, een uur of zes presteren en dan weer naar huis. Iedere dag weer kun je je afvragen: wat was het mooiste vandaag? Heb ik de lucht gezien? En dat dak, zag ik nou net daarboven een oude dame met een hond voorbij wandelen?

De katten hadden ruzie vannacht en nu heeft Mo een kras op zijn neus en heel veel aandacht nodig, heb ik de feromonen voor Broccoli nog een standje hoger gezet. Mijn batterijen zijn op – de AA bedoel ik, niet metaforisch – dus kan ik geen proefopnames maken voor een nieuw podcastplan. Online kom ik bij startbudgetten terecht omdat ik nog beter wil leren dat moet, monteren, terwijl Mo om me heen draait, op schoot wil, zijn staart in mijn neus drukt. Hij heeft gelijk; ik ben niet echt met iets belangrijks bezig. De zon schijnt, ik hoef nog heel even nergens naartoe en ook dat stapeltje knuffels van de Kinderboekenweek (uitstekende personages) hoef ik nog niet op te ruimen. Even niks, of nou ja, alleen wat schrijven. Mo gaat op mijn handen zitten – dus dit laatste stukje tik ik met mijn neus.

Vandaag is mijn moeder drie jaar geleden overleden.  Rond 8 uur vanmorgen was dat.
Zul je net zien dat ik dan in de file sta, app ik Joukje.
Want het regent en ik moet naar Rotterdam over de natte A4. Het is mijn laatste scholendag van de Kinderboekenweek, die twee weken duurde. Vier klassen 6 achter elkaar, hetzelfde leerjaar als Milo, verhalenexperts. Maar de grootste hobbel is de route. Ik wilde eerst met de trein, realiseerde me toen mijn groene koffertje en hoe dat al van mijn eigen fiets afvalt en nou ja, die regen helpt ook niet. Dus in het donker in de auto, podcast op, rijden en flarden herinnering tijdens het rijden. Vooral haar benen. Dat ze haar benen weer terug heeft. Dat ze zegt: hè gezellig. Dat ze thee drinkt met mijn vader in veel te kleine kommetjes en glimlacht. Ik laveer om een auto heen waar rook uit komt. Er schiet een auto voor me langs die nog nét even langs die trage vrachtwagen wil. Ik blijf in beweging, soms met vijftig kilometer per uur, neem me voor op de terugweg langs mijn vader te gaan. Om even te knuffelen. Dan ben ik in Rotterdam. Mijn moeder is onderweg drie jaar dood geworden, en ik was steeds in beweging. Nergens een file te bekennen.

Sprong ik om kwart over zes mijn bed uit, groene koffertje pakken, yoga doen, katten uit elkaar halen, want die missen de jongens. Koffie zetten, papieren checken, tweede week kinderboekenweek, je zou zeggen dat het went, maar nee, dus haastig en dan, vlak voor ik de deur uit moet, en blik naar buiten. Even blijven staan.

Och och och wat bungelde ik gisteren. Met dertig kinderen die allemaal tegelijk bloederige suggesties schreeuwden voor het gruwelijke einde van de hoofdpersoon en een juf die het me met een vriendelijke glimlach helemaal zelf liet uitzoeken. Het was de tiende klas in drie dagen tijd en in mijn hoofd klonk een gestaag aanzwellend zoemen.
Omdat ik na een tijdje ‘help’ piepte, kwam de juf naar me toe met een klankschaaltje in haar hand. Een kleintje. ‘Als je daar op slaat worden ze stil.’ Ze deed het voor en het wonder geschiedde.
Stilte kan zo lekker klinken.
Maar blijkbaar moet je ook klankschaal-slaan leren, want een kwartier later wankelde ik alsnog met tuitende oren en een woest creatief verhaal langs de kleuters die ik op dinsdag allemaal al gesproken had. Nu wilden ze me allemaal even aanraken.
Daarna ging ik naar huis om alle verhalen op te schrijven: ik zit al bijna aan de 10.000 woorden, straks een strikje eromheen en opsturen – en dan hopen dat de school iets met het materiaal gaat doen. Dat ze trots zijn op hun kinderen. Dat die kinderen er mooie tekeningen bij mogen maken. (‘Dat het zo leuk is om verhalen te maken, dat wist ik niet’, zou er als quote bij kunnen, dat zeiden er wel drie.)
Vandaag was ik op de Veluwe, waar de sfeer weer heel anders was. Zacht. Kleinere klassen, stille aandacht, fijne begeleiding en fantastische verhalen over onder andere wolven op het dak en een sprinkhaan op zoek naar een maatje in Kenia. Geen geweld? Jawel hoor. Er was ook een drilboor, waarmee de juf toen ze dacht dat niemand keek even de directeur doorboorde. Bloed tot aan het plafond. Maar dat bleek achteraf gelukkig net iets anders te liggen: haar gemene tweelingzus had het gedaan.

De school heette anders dan op het contract en de mevrouw die ik de weg vroeg, meende zeker te weten dat ik heel ergens anders moest zijn. Maar gelukkig ben ik vaak genoeg fout gereden om niet iedereen te geloven. Het bleek een nieuwe school in een oude naam, of andersom, het is maar hoe je het bekijkt: het nieuwe gebouw is bijna af, maar nu nog even niet.
Ik was te vroeg, gelukkig en dat ben ik nog steeds. Ik heb nog acht minuten voor het negen uur is en de kinderen binnenstromen, nee, nog drie. De eerste groep, nog tien groepen te gaan en dan heb ik deze woensdag, als het lukt, met de hele school een groen verhaal gemaakt. Een bundel, eigenlijk. Nu snel dit online zetten en dan hups.

Bij Trouw was een kunstborrel, voorafgegaan door uitleg over de digitale krant. Ik dacht: als ik een heel tweede leven had, werd ik ICT-er. Wel de opper ICT-er natuurlijk, en dan verzon ik een systeem dat lógisch is. Met ruimte voor nieuwsstromen, en niet al die strikken en krullen die nu aan bod kwamen. Maar ik heb geen tweede leven, dus riep ik af en toe wat en keek verder om me heen. Want het was, sinds ik precies twee jaar geleden bij de krant begon, de allereerste keer dat ik mijn medefreelancers in het echt zag, met dank aan corona. De volgende keer hoop ik op kleine spreekbeurtjes van ons allemaal. Dat we mogen uitleggen hoe we daar terecht waren gekomen, in die vissenkomn van een kantoorgebouw, met iets te weinig lucht waardoor we allemaal steeds rodere wangen en slaperiger ogen kregen. En daarna wil ik bowlen.

Als je verhuist is het voordeel dat je al je spullen min of meer bent tegengekomen. Aangezien ik tevens grote plastic doorzichtige dozen had gekocht om die spullen in te stoppen, kon ik vanmorgen, wankel balancerend op een stoel, mijn winterspullen tevoorschijn trekken. Nu ligt er een hele collectie coltruien klaar (vandaag doe ik de kobaltblauwe aan) en ook, wat ik wist, maar wat toch voelde als een cadeautje; splinternieuwe regenlaarzen, die ik in een uitverkoop kocht, vlak voor de regen stopte. Aangezien ik wakker werd van het gestaag tikken van regendruppels op mijn bed, is het dan fijn te weten dat ik straks buiten misschien iets minder lek voel. En als het vanavond nog steeds lekt, zet ik daar één van mijn nieuwe laarzen. Dan is alles opgelost.